Phần lớn giá trị câu chuyện của bạn dựa vào chất lượng của sự tự nhận thức (self-revelation). Mọi yếu tố đều dẫn về điểm này. Bạn nhất định phải làm cho nó hiệu quả. Có hai cạm bẫy trong việc thực hiện điều đó mà bạn cần lưu ý:  
1. Hãy chắc chắn rằng những gì nhân vật chính nhận ra về bản thân thật sự có ý nghĩa sâu sắc, không chỉ là những lời hoa mỹ hay chân lý sáo rỗng về cuộc sống.  
2. Tuyệt đối không để nhân vật chính trực tiếp nói với khán giả về điều anh ta học được. Đó là dấu hiệu của cách viết kém. (Chương 10, “Xây dựng Cảnh và Đối thoại Giao hưởng,” hướng dẫn cách dùng đối thoại để thể hiện sự tự nhận thức mà không bị biến thành bài giảng.)  

KỸ THUẬT CỐT TRUYỆN: SỰ ĐẢO NGƯỢC KÉP  
Bạn có thể áp dụng kỹ thuật đảo ngược kép tại bước tự nhận thức. Kỹ thuật này trao sự tự nhận thức cho cả nhân vật chính và đối thủ chính. Mỗi người học được điều gì đó từ người kia, và khán giả sẽ thấy hai cách nhìn sâu sắc về cách ứng xử và tồn tại trong thế giới, thay vì chỉ một.  

Cách tạo sự đảo ngược kép:  
1. Đặt cả nhân vật chính và đối thủ chính có một điểm yếu và một nhu cầu.  
2. Làm cho đối thủ trở thành một con người thật sự — tức là, ngoài những yếu tố khác, anh ta phải có khả năng học hỏi và thay đổi.  
3. Trong hoặc ngay sau trận chiến, trao cả nhân vật chính và đối thủ một sự tự nhận thức.  
4. Liên kết hai sự tự nhận thức đó. Nhân vật chính học được điều gì đó từ đối thủ, ngược lại, đối thủ cũng học được điều gì đó từ nhân vật chính.  
5. Tầm nhìn đạo đức của tác giả chính là bản chất tốt nhất trong những điều cả hai nhân vật lĩnh hội được.  

Casablanca  
■ Tự nhận thức về mặt tâm lý: Rick tái khám phá lý tưởng và nhận rõ con người thật của mình.  
■ Tự nhận thức về mặt đạo đức: Rick hiểu anh phải hy sinh để cứu Ilsa và Laszlo, đồng thời phải trở lại chiến đấu vì tự do.  
■ Sự đảo ngược kép: Renault tuyên bố anh cũng trở thành người yêu nước, đồng hành cùng Rick trên con đường mới.  

Tootsie  
■ Tự nhận thức về mặt tâm lý: Michael nhận ra mình chưa từng yêu thật sự vì chỉ nhìn vào vẻ bề ngoài của phụ nữ.  
■ Tự nhận thức về mặt đạo đức: Anh thấy sự kiêu ngạo và khinh bỉ phụ nữ của chính mình đã gây tổn thương cho bản thân và những người phụ nữ xung quanh. Anh nói với Julie rằng anh học được cách làm đàn ông sâu sắc hơn qua việc sống dưới thân phận một người phụ nữ còn hơn là chỉ sống như một người đàn ông.  

21. Quyết định đạo đức  
Khi nhân vật chính đã nhận ra cách ứng xử đúng đắn qua sự tự nhận thức, anh ta phải đưa ra một quyết định. Quyết định đạo đức là thời khắc anh chọn giữa hai hướng hành động, mỗi hướng đại diện cho một tập hợp giá trị và cách sống có ảnh hưởng đến người khác.  

Quyết định đạo đức là bằng chứng cho sự học hỏi từ sự tự nhận thức. Qua hành động này, nhân vật chính cho khán giả thấy anh ta đã trở thành ai.  

Casablanca  
Rick trao thư cho Laszlo, khiến Ilsa rời đi cùng anh, và nói với Laszlo rằng Ilsa yêu anh. Sau đó, Rick lên đường đối mặt hiểm nguy như một chiến sĩ đấu tranh cho tự do.  

Tootsie  
Michael hy sinh công việc và xin lỗi Julie, Les vì đã dối trá.  

KỸ THUẬT CỐT TRUYỆN: SỰ TIẾT LỘ CHỦ ĐỀ  
Trong Chương 5, “Lập luận Đạo đức,” tôi đã nói về sự tiết lộ chủ đề là tiết lộ không do nhân vật chính mà do khán giả nhận được. Khán giả nhận ra cách con người nói chung nên hành động và tồn tại trong thế giới. Điều này giúp câu chuyện vượt ra khỏi phạm vi các nhân vật cụ thể, tác động trực tiếp đến đời sống người xem.  

Nhiều tác giả e ngại kỹ thuật cao cấp này vì sợ bị xem là thuyết giáo vào đoạn kết. Nhưng nếu làm đúng, tiết lộ chủ đề có thể gây ấn tượng mãnh liệt.  

Điểm then chốt: kỹ thuật nằm ở cách bạn rút ra những khái quát trừu tượng từ đặc thù cụ thể của các nhân vật. Hãy tìm ra một cử chỉ hay hành động cụ thể có thể mang ý nghĩa tượng trưng sâu sắc đối với khán giả.  

Places in the Heart  
(bởi Robert Benton, 1984)  
Một ví dụ điển hình về tiết lộ chủ đề xuất sắc nằm ở cảnh kết của *Places in the Heart*, kể về một người phụ nữ (Sally Field đóng) ở vùng Trung Tây nước Mỹ thập niên 1930, khi người chồng cảnh sát trưởng của bà bị một cậu bé da đen say rượu vô tình giết chết. Những kẻ thuộc Ku Klux Klan treo cổ cậu bé, rồi sau đó đuổi một người đàn ông da đen đã từng giúp góa phụ chăm sóc mảnh đất nông trại của bà. Một cốt truyện phụ kể về một người đàn ông ngoại tình với bạn thân của vợ.  

Cảnh cuối trong nhà thờ diễn ra khi mục sư nhắc đến sức mạnh của tình yêu, người vợ của kẻ ngoại tình lần đầu tiên nắm tay chồng kể từ sau cuộc ngoại tình gần phá hủy hôn nhân họ, và anh cảm nhận sức mạnh tuyệt đối của sự tha thứ. Mâm thánh lễ được chuyền qua từng hàng ghế; mỗi người uống rượu thánh và nói, “Bình an của Chúa.” Tất cả nhân vật trong câu chuyện, kể cả những người tưởng chừng đối địch, đều uống rượu thánh đó. Dần dần, một sự tiết lộ chủ đề kinh ngạc hiện ra: ông chủ ngân hàng, một trong những đối thủ của nhân vật chính, uống rượu; người đàn ông da đen từng bị đuổi đi, dù đã rời khỏi câu chuyện lâu rồi, cũng uống; nhân vật của Sally Field uống; ngồi bên cô là người chồng đã chết, anh cũng uống; và bên cạnh anh, là cậu bé da đen đã giết anh và cũng chết vì việc đó, cậu cũng uống. “Bình an của Chúa.”  

Từ sự miêu tả chân thực về các nhân vật, cảnh phim dần trở thành khoảnh khắc tha thứ bao trùm mang tính phổ quát mà khán giả cùng chia sẻ. Tác động của nó thật sâu sắc. Đừng né tránh kỹ thuật tuyệt vời này chỉ vì sợ có vẻ tự phụ. Hãy dũng cảm thử, làm đúng cách và kể một câu chuyện tuyệt vời.