The Empire Strikes Back (câu chuyện của George Lucas, kịch bản của Leigh Brackett và Lawrence Kasdan, 1980) The Empire Strikes Back là một ví dụ điển hình cho kỹ thuật đan xen cắt cảnh (crosscut weave). Để hiểu lý do các nhà biên kịch chọn phương pháp này cho phần lớn cốt truyện (từ cảnh 25 đến 58), trước hết cần xét đến các yêu cầu cấu trúc của câu chuyện. Đây là phần giữa trong bộ ba phim khởi đầu bằng Star Wars và kết thúc bằng The Return of the Jedi, nên nó thiếu sự tập trung mở đầu ở phần đầu—nơi giới thiệu nhân vật chính—và thiếu sự tập trung thắt nút ở phần cuối—nơi mọi thứ hội tụ trong trận chiến quyết định. Chiến lược đan xen này cho phép nhà biên kịch mở rộng câu chuyện của bộ ba về phạm vi rộng nhất có thể, trong trường hợp này là toàn vũ trụ. Tuy vậy, họ vẫn phải giữ được nhịp kể truyện, điều càng trở nên khó khăn hơn khi đây lại là phần giữa buộc phải tồn tại như một tác phẩm riêng biệt. Khả năng sâu sắc nhất của kỹ thuật đan chéo là tạo sự so sánh trực tiếp, bằng cách đặt các nhân vật hoặc hành động song song bên cạnh nhau. Điều đó không xảy ra trong phim này. Tuy nhiên, bộ phim tận dụng ưu thế của crosscut trong việc tăng kịch tính, thiết lập cao trào hụt (cliffhanger) và dung nạp nhiều cảnh hành động hơn trong thời lượng giới hạn của một bộ phim. Lý do quan trọng nhất khiến nhà biên kịch sử dụng đan chéo ở đây liên quan đến sự phát triển nhân vật chính—điều không thể thiếu. Trong The Empire Strikes Back, Luke buộc phải trải qua một quá trình huấn luyện sâu rộng về Thần Lực nếu muốn trở thành Hiệp sĩ Jedi và đánh bại Đế chế tàn ác. Nhưng điều này tạo ra một thách thức lớn cho cấu trúc câu chuyện. Huấn luyện chỉ là một bước trong cấu trúc, và thậm chí không nằm trong 22 bước then chốt. Nếu đặt toàn bộ đoạn huấn luyện kéo dài này như một phần của dãy cảnh tuyến tính chỉ theo chân Luke, cốt truyện sẽ hoàn toàn ngưng đọng. Bằng cách đan xen các cảnh huấn luyện của Luke (ghi nghiêng trong danh sách dưới đây) với các cảnh hành động gay cấn của Han Solo, công chúa Leia và Chewbacca khi họ trốn thoát khỏi quân lính Darth Vader (đánh dấu gạch dưới), các nhà biên kịch đã dành đủ thời gian cho sự tiến hóa của Luke mà không khiến mạch truyện bị đình trệ. --- Cấu trúc cảnh Cảnh chính là không gian hành động—theo đúng nghĩa đen. Qua miêu tả và đối thoại, tất cả các yếu tố: tiền đề, cấu trúc, nhân vật, lập luận đạo đức, thế giới câu chuyện, biểu tượng, cốt truyện, và kỹ thuật đan xen được chuyển tải đến khán giả qua những trải nghiệm cụ thể. Đây là nơi câu chuyện thực sự sống động. Một cảnh được xác định là một hành động diễn ra trong cùng một thời điểm và địa điểm. Vậy cảnh gồm những gì? Nó vận hành ra sao? Một cảnh là một câu chuyện thu nhỏ. Điều này có nghĩa rằng một cảnh hiệu quả sẽ chứa đựng sáu trong bảy bước cấu trúc; ngoại lệ là bước tự nhận thức (self-revelation) thường dành cho nhân vật chính ở những đoạn cuối câu chuyện. Ở trong cảnh, bước tự nhận thức này thường được thay bằng một cú xoay chuyển, bất ngờ hoặc sự tiết lộ. --- Xây dựng cảnh Để xây dựng một cảnh, bạn luôn phải đạt hai mục tiêu: ■ Xác định cảnh đó phù hợp và thúc đẩy sự phát triển tổng thể của nhân vật chính như thế nào. ■ Biến cảnh thành một câu chuyện nhỏ hấp dẫn. Hai yêu cầu này chi phối toàn bộ quá trình, trong đó sự phát triển của nhân vật chính luôn được đặt lên hàng đầu. Điểm then chốt: Hãy hình dung cảnh như một tam giác ngược. Phần mở đầu của cảnh sẽ định hướng nội dung toàn bộ cảnh ấy. Rồi cảnh từ từ thu hẹp về một điểm duy nhất, nơi từ hoặc câu thoại quan trọng nhất được để ở cuối cùng: Dưới đây là trình tự lý tưởng bạn nên theo để xây dựng một cảnh xuất sắc. Tự đặt cho mình những câu hỏi: 1. Vị trí trên cung phát triển nhân vật: Cảnh này nằm ở đâu trong sự phát triển tổng thể của nhân vật chính (hay còn gọi là cung nhân vật), và nó thúc đẩy sự phát triển đó ra sao? 2. Vấn đề: Cảnh cần giải quyết những khó khăn gì, hay đạt được điều gì? 3. Chiến lược: Chiến lược nào sẽ được dùng để giải quyết vấn đề? 4. Khát vọng: Khát vọng của nhân vật nào thúc đẩy cảnh này? (Có thể là nhân vật chính hoặc nhân vật phụ.) Anh ta mong muốn điều gì? Khát vọng này chính là xương sống của cảnh. 5. Điểm kết thúc: Khát vọng của nhân vật được giải quyết ra sao? Khi bạn biết rõ điểm kết thúc, bạn có thể tập trung cảnh vào đúng mục tiêu đó. Điểm kết thúc của khát vọng cũng là vị trí điểm nhấn của tam giác ngược, nơi câu thoại hoặc từ quan trọng nhất của cảnh được đặt. Sự kết hợp giữa điểm kết thúc của khát vọng và câu thoại then chốt sẽ tạo ra cú đấm cảm xúc mạnh mẽ, đồng thời chuẩn bị khán giả đón chờ cảnh tiếp theo. 6. Đối thủ: Ai là người chống lại khát vọng đó, và hai bên mâu thuẫn vì điều gì? 7. Kế hoạch: Nhân vật có khát vọng đề ra kế hoạch nào để đạt mục tiêu? Có hai kiểu kế hoạch trong cảnh: trực tiếp và gián tiếp. Kế hoạch trực tiếp là khi nhân vật nói thẳng điều mình muốn. Kế hoạch gián tiếp là khi anh ta giả vờ muốn một điều nhưng thực ra muốn điều khác. Người đối thủ sẽ hoặc nhận ra mưu mẹo và phối hợp theo, hoặc bị đánh lừa và trao cho nhân vật thứ nhất điều anh ta thực sự mong muốn. Quy tắc đơn giản giúp bạn chọn kế hoạch: kế hoạch trực tiếp làm tăng mâu thuẫn và đẩy các nhân vật xa nhau hơn. Kế hoạch gián tiếp giảm xung đột ban đầu và kéo họ lại gần nhau, nhưng có thể gây ra xung đột lớn hơn về sau khi sự thật vỡ lở. Hãy nhớ kế hoạch nằm trong phạm vi cảnh xem xét, không phải toàn bộ câu chuyện. 8. Xung đột: Đẩy xung đột đến đỉnh điểm hoặc dẫn đến giải pháp. 9. Bước ngoặt hoặc tiết lộ: Thỉnh thoảng, nhân vật hoặc khán giả (hoặc cả hai) bất ngờ trước sự kiện mới trong cảnh. Hoặc một nhân vật “bóc mẽ” người khác. Đây là một dạng tự nhận thức nội cảnh, dù không phải cuối cùng và có thể sai lệch. Nhiều nhà văn vì muốn cảnh “thực tế” đã bắt đầu quá sớm và tăng dần căng thẳng. Nhưng điều này không làm cảnh thực tế hơn, mà khiến cảnh trở nên nhàm chán. Điểm then chốt: Bắt đầu cảnh càng muộn càng tốt mà không bỏ sót yếu tố cấu trúc thiết yếu. --- Phần tiếp theo sẽ phân tích sâu hơn các yếu tố như đối thoại, ngầm ý và cách dùng từ khóa để tạo hiệu ứng mạnh mẽ.